महिला, दलितप्रति अपमानबारे आवाज उठिरहनु पर्छ।
दलितहरूप्रति गरिने अभद्र व्यवहारको साथै उनीहरूलाई जिस्काएर, होच्याएर बोल्ने नराम्रा चुटकिला सुनाउने हिम्मत सामान्यजनलाई किन आउँछ भने किनभने ‘दलित’हरूको लागि नेताहरू बोल्दैनन्।
नेपालमा ‘आफू भनेपछि डुमै राजा’, ‘राजाको काम छोडी कामीको देवाली’जस्ता अनेक दलितहरूलाई अपमान गर्ने उखान टुक्का छन्। भारतमा पनि त्यसै गरिन्छ।
भारतमा पहिलो दलित महिला मुख्यमन्त्री बनेकी मायावतीलाई निशाना बनाएर चुट्किलाहरू बनाइएका छन्। चार पटकसम्म उत्तर प्रदेशको मुख्यमन्त्री भइसकेकी उनी राष्ट्रियस्तरको बहुजन समाज पार्टीकी अध्यक्ष पनि हुन्। तर उनलाई अनेक तरिकाले अपमानित गर्न र त्ये अपमानमा हास्न ठूला जातकाहरू पछि पर्दैनन्।
केही हप्ताअघि भारतमा बलिउड अभिनेता रणदीप हुड्डाको एउटा भिडियो भाइरल भयो। भिडियोमा अभिनेताले अंग्रेजीमा चुट्किला सुनाएका छन्। यसमा मायावतीको अनुहारको खिल्ली पनि उडाइएको छ।
सन् २०१२ मा बनेको यो भिडियो अहिले सामाजिक सञ्जालमा देखिएको छ। यो भिडियो भाइरल भएपछि सामाजिक सञ्जालमा रणदीपलाई पक्राउ गर्नुपर्छ भनेर कतिले आवाज पनि उठाएका छन्। रणदीप हुड्डा एक सफल कलाकार हुन र संयुक्त राष्ट्रसँग जोडिएको एक संस्थाका उनी ब्रान्ड एम्बेसेडर रहेछन्। तर, मायावतीलाई अपमान गरेको भाइरल भएपछि उनी ‘ब्राण्ड एम्बेसडर’ रहेनन्। तर यति सबै हुँदा पनि रणदीप हुड्डाले कुनै माफी मागेका छैनन् र वयान पनि दिएका छैनन्।
यसरी दलित नेता प्रति आपत्तिजनक, महिला विरोधी वा जातिवादी टिप्पणी गरेर यस्तो नराम्रो किसिमको चुट्किला बारम्बार सुनाइरहन्छन्। यस्तो गर्नेहरूमा राजनीति नेता, अभिनेतादेखि हास्य कलाकार र सर्वसाधारण व्यक्तिहरू पनि हुन्छन्।
नेपालमा पनि दलित महिलाहरूको पहिरन, बोली भाषालाई लिएर अनेक कटाक्ष हुन्छ। ‘दलित भएर पनि कति राम्री’, ‘दलित भएर पनि कति बुद्धिमान’, ‘दलित भएर पनि सुझबुझको कुरा गरेकी’ आदिजस्ता वाक्यहरू पढेलेखेर काम गर्ने, राजनीतिमा लागेका महिलाहरूले बारम्बार सुन्नुपर्छ। मानौं बुद्धिजति सबै ठूलाबडाको अधिकार हो। तर यति हुँदा पनि समाज किन कसैले प्रश्न उठाउँदैन?
एक व्यक्तित्वको विरूद्धमा यस्तो कुरा गर्दा पनि मानिसहरू कसरी सजिलै पन्छिन्छन् विरोध किन गरिन्नन्? कुनै कानुनी कारबाही किन हुँदैन? अझ कति जना त ‘यस्तै समाज छ’ भनेर उडाउँछन्। कानुनले यो मानसिकता बदल्न सक्दैन?
यस्ता भनाइहरू वास्तवमा महिला विरोधी तथा दलित विरोधी विचारको नतिजा हुन्। नेपाली र भारतको समाजमा कानुनले छुवाछुत छैन भनेपछि जातपातको र र महिला विरोधी भावना यति बलियो छ कि महिला तथा दलितहरूप्रति यस्ता खालका टिप्पणी गर्नु कुनै ठूलो कुरा होइन भन्ने सोचिन्छ। यसमा खासै गलत त के भयो र, यो सामान्य नै हो, सबैले गर्छन्, मैले भनेर के भयो त? भन्ने गरिन्छ।
यो जातको जरो यतिसम्म तल पुगेको छ, ‘दलित’भित्र पनि ‘दलित’हरू छन्। उनीहरूबीच भेदभाव हुन्छ पानी चल्दैन, बिहावारी चल्दैन। कति जना त दलित महिलाहरूलाई नराम्रो देखाउन केही पाएनन् भने उनका अनुहार र शरीरलाई व्यंग गर्छन्।
उनी भन्छिन्, ‘यसले गर्दा असुरक्षाको डर भइरहन्छ।’ दलित महिलाहरूप्रति नराम्रो टिप्पणी गरेर उनीहरुलाई अपमान गर्ने कोसिस गर्नेहरू पुरुष मात्रै होइन, उच्च जातका महिलाहरू पनि हुन्छन्।
तर अहिले सामाजिक सञ्जालको समयमा महिला तथा दलितहरू आफ्नो अधिकार र पहिचानको लागि जागरुक भइरहेका छन्। उनीहरूले मात्रै यस्ता टिप्पणीहरूको विरोध गर्ने होइन, प्रश्न हामी प्रत्येकले गनुपर्छ, गरिँदैन। सायद यही कारणले सन् २०१२ मा रणदीप हुड्डाको त्यो आपत्तिजनक चुट्किलाको विरोध भएन तर अहिले भइरहेको छ।
यस्ता टिप्पणी गर्ने मानिसहरूले वास्ता नगरे पनि, कसैले नबोले पनि जागरुक थिएनन्, अब बोल्नु त पर्छ। विरोध गर्नुपर्छ। यस्ता विचारलाई कति उचित मान्न सकिन्छ?
हाम्रो समाज शारीरिक र जातीयवादी छ। त्यसैले हाम्रो विचारलाई विकसित गर्नुपर्छ। गलत कुरा, गलत उखान ‘गलत सिकाइ’ भन्नुपर्छ। दलित र महिला विरोधी उखान दलितहरूको अधिकारको लागि काम गर्ने र लैङ्गिक संवेदनशीलताको बारेमा काम गर्ने सबैले हटाउनुपर्छ। यस्ता उखानहरूले नकारात्मक विचार फैलाउँछन्। कहिले-कहिले हामीले अनायास भनिदिन्छौं, ‘धोबीको जस्तो बोली र अनुहार।’ यो ठिक होइन, गल्ती महसुस गर्नुपर्छ। जसलाई भनिएको हो माफी माग्नुपर्छ। तर समस्या के छ, नेपालको ‘जातिवादी राजनीति’ले गर्दा यस्तो जाबो कुरामा पनि के बहस गर्नु भन्ने ठान्छन्। यो सानो कुरा हो?
दलितप्रति अपमानजनक भनाइ राख्ने, नराम्रा किसिमका चुट्किला सुनाउनेहरू धेरैजसो उच्च वर्गका पुरुषहरू हुन्छन्, केही महिलाहरू पनि छन्। यस्तो गर्ने मानिसहरू उनीहरु दलित र महिलाको कुनै महत्व हुँदैन भन्ने ठान्छन्। यस्तो काम गर्ने मानिसहरुले जन्मसिद्ध पाएको विशेष अधिकार भनेर आफूले गरेको गल्तीलाई सामान्य रुपमा लिन्छन्। त्यसैले त ‘कमिनी भएर भएर पनि बाहुनको जस्तो पूजा गरेकी’, ‘कमिनी भएर पनि सफा चटक्क भएर हिँडेकी’ भन्ने मानिसहरू अझै छन्। मानौं पूजा गर्नु, सफा हुनु ठूलाबडाको बपोती हो।
दलित तथा पिछडिएका महिलाप्रति भारत र नेपालजस्तो देशमा मानिसको दृष्टिकोण बुझाउन राजस्थान अदालतमा भएको एउटा घटनाको उदाहरण पयाप्त छ।
भारतको सन् १९९५ मा कथित दलित जातकी भावरी देवी ‘उच्च जातका’ व्यक्तिबाट बलात्कृत भइन्। अदालतमा मुद्दा चल्दा त्यो अदालतका न्यायाधीशले निर्णय सुनाए। ‘उच्च जातका पुरुषले तल्लो जातका महिलालाई बलात्कार गर्न सक्दैन। किनभने उनीहरु तल्लो जातलाई ‘अशुद्ध’ मान्छन्।’ यसको आधारमा अपराधीहरू छुटे।
त्यसैगरी मायावतीले बढ्दो बलात्कारका घटना सुनेर उसलाई बलात्कारको डर लागेको कुरा भनेपछि तत्कालीन मुख्यमन्त्री मुलायम सिंह यादवले उनको हस्सी उडाएर भनेका थिए - मायावती सुन्दरी छिन् र उनलाई बलात्कार गर्ने? एक नेताप्रति त उच्च जातका मुलायम यादवले यसो भन्छन् भन्ने अन्य मानिसहरूको त के कुरा।
महिलाको सफलता वा असफलतालाई उसको अनुहार तथा शरीरसँग मात्र जोड्दैनन्, बलात्कारजस्तो यौन अपराधसँग पनि जोडिदिन्छन्।
नेपाल र भारतमा महिलाप्रति गरिने व्यवहार नै तुच्छ छ। यसमा नेताहरू, धार्मिक गुरुहरूको पनि ठूलो भूमिका छ। अहिले चुरेको उत्खननको विरोध गर्नेहरूले भने- चुरे उत्खनन गर्नु भनेको आमाको गहना मासेर श्रीमतीलाई गहना बनाउनु हो। चुरे भावरको उत्खननको विरोध गर्न पनि महिलालाई अपमान गर्ने शब्द बोलियो। किनभने आम जनमानसमा पुरुषवादी तथा जातिवादी समाजले महिलाहरूको इच्छा केवल ‘गहना’ मा हुन्छ भनेर ठान्छन्। यस्ता विचारहरू समय-समयमा मानिसहरूको अभिव्यक्तिमा देखिन्छ।
यस्ता कार्यलाई रोक्न भाषा, उखान, व्यवहार आदिबाट सबैलाई महिला तथा दलितहरूप्रति हुने हिंसा तथा भेदभावको बारेमा सचेत गराउनुपर्छ। शब्द प्रयोगको विरोध गर्नुपर्छ। अपमानजनक शब्द र टिप्पणी गर्दा विषयहरूमा खबरदारी गरिरहनुपर्छ। अनि बल्ल यस्तो विषय सामान्य कुरा होइन भन्ने ज्ञान हुँदै जान्छ।
हुन त अहिले सामाजिक सञ्जालको कारणले गर्दा यस्ता शब्दहरू प्रयोग गर्दा प्रकाशमा आउँछन्। यस्तो कार्य गर्ने मानिसहरू विरोधको घेरामा पर्नुपर्छ। भारतमा रणदीप हुड्डा मायावतीलाई अपमान गर्दा आफैं अपमानित भए, नेपालमा पनि नेताहरूलाई महिला-दलितप्रति अपमान गर्दा घेरा हाल्नुपर्छ, आवाज उठिरहनुपर्छ।
