बाल्यकाल कस्तो हुन्छ ? रहर के हो ? मैले कहिल्यै जानिनँ।
यी सबै कुरा मेरो वास्तविकताको आयतनभन्दा निकै टाढाका विषय थिए।
स्कुलबाट फर्किनेबित्तिकै भाइ बल र गुच्चा बोकेर चोकतिर दौडन्थ्यो। म डोको बोकेर खेततिर लाग्थें। सायद छोरीले पूर्वजन्ममा डोको पुरस्कार पाएकी छ। नाम्लो र हँसिया दाइजो ल्याएकी छ।
समाजमा भाइले चर्को स्वरमा बोल्दा नेता वा पछि गएर कुनै ठूलो पोस्टको मान्छे बन्ने अनुमान लगाउँथे। म बोलें भने ‘पोथी बासेको’ उपमा पाउँथें।
अचेल म सहरको घरमा बन्दी जीवन बिताइरहेकी छु। यो जिन्दगीले मेरो कल्पनामा सदैव घात गरिरहेको छ। मेरो अन्तर्मनले भन्छ, तँ आमाभन्दा धेरैपर जाँ तर त्यो कल्पनामा मात्र सीमित छ। मेरो यथार्थलाई कल्पनाले धेरै पटक लतारिसकेको त्यो वास्तविकता म अहिले भोगिरहेकी छु।
अचेलको दैनिकी निकै पट्यारलाग्दो छ मेरो। तर मेरा आफन्त र आमाबुवाले मलाई निकै सुखी देख्छन्। म चाहेर पनि मेरा सुखभित्रका दुःख कसैलाई सुनाउन सक्दिनँ।
परिवारिक जमघट र बहसमा हल्का मुस्कुरादिन्छु। मुखुन्डोजस्तो। मेरो मनले हाँस्न छोडेको धेरै वर्ष भयो।
उपदेश सुन्छु, श्रीमानको ख्याल गर्नू। बच्चालाई समयमा खाना ख्वाउनू, बुढी सासूलाई औषधि खान सम्झाइरहनू। मलाई सुनाएका यिनै महामन्त्र हुन्।
अहिले मलाई मेरै सिरानीमाथि धुलिएको एमए पासको सटिर्फिकेटले उपहास कि स्याबासी दिएको हो, जान्दिनँ!
छोरीले स्कुलबाट आउनेबित्तिकै सुनाई - मामु आज हाम्रो स्कुलमा सरले भविष्यमा तिमी के बन्छौ ? भनेर सोध्नुभयो। मैले त नर्स बन्छु भनिदिएँ। सरले नर्स होइन आमा बन्नू भने।
सोचें, यसले पनि सानैदेखि पुरूषका ठुल्याइँ बोकेर घर आउने भई। तर मुखले केही बोल्न सकिनँ।
***
मेरो आफ्नै विगत चलचित्रजस्तै बनेर आँखामा नाच्यो,
कक्षा आठको अन्तिम परीक्षा सकियो। मनमा उल्लास सुरू भयो। त्यसबेला परीक्षा सकिनु भनेको लगभग दसैं आउनुजस्तै रमाइलो लाग्थ्यो। केही समयको बिदापछि फेरि विद्यालय सञ्चालन भयो। हामी विद्यार्थीका पुरानै दैनिकी सुरू भए।
चारैतिर रमणीय वातावरण। हेलम्बुको स्वच्छ हिमालभन्दा पनि खुला मन लिएर विद्यालय पुगें। कक्षा नौको पहिलो दिन। पहिलो विषय नेपाली रहेछ। दाहाल सरले पढाउनुहुन्थ्यो। सामान्य छलफलपछि उहाँले भन्नुभयो - तिमीहरू भविष्यमा हे बन्छौ ? पालैपालो भन।
रोशनले जुरुक्क उठेर भन्यो, डाक्टर। किरण बोल्यो, बैंक म्यानेजर। प्रदीप पाइलट। केटीभन्दा केटाहरूले नै पहिला आफ्ना लक्ष्य सुनाए। सरिताले नियाउँरो अनुहार लगाई। केही बोल्न सकिन। मैले अन्तिममा भनें, सर म नर्स बन्छु। त्यस दिन समान्य कुराकानीमै क्लास सकियो।
सम्झें, अहिले भर्खरै छोरीले पनि नर्सको ठाउँमा आमा बन्ने वरदान लिएर घर आएकी छ। आधा ओठ हाँस्यो, अँ छोरी, तँ पनि मजस्तै नर्स बन्ने होलिस्।
हाप टाइममा किरणलाई र मलाई हेडसरले बोलाउनुभएको खबर आयो। एकैछिनमा हामी सरको अगाडि देखा पर्यौं। दाहाल सर पनि सँगै हुनुहुँदो रहेछ।
सरले भन्नुभयो, भविष्यमा तिमी नर्स बन्नू, मेरो शुभकामना छ। तर अहिले यो विद्यालयमा क्रियाशील भएर काम गर्ने दुई जना विद्यार्थीको आवश्यकता छ। हामीले पढाइको अतिरिक्त विद्यालयमा केही सिर्जनशील काम गर्ने योजना बनाएका छौं। तिमीहरूमा केही सम्भावना देखियो।
म किरणतिर फर्किएँ। ऊ मुस्कुरायो। मैले केही भन्न सकिनँ। सरले मेरो मौन स्वीकृति नै निर्णय मान्नुभएछ क्यारे।
त्यसपछि हाम्रा नयाँ कार्यक्रम सुरू भए। विद्यालयमा भित्ते पत्रिका सञ्चालन गर्नू। सामाजिक जागरणका लागि सडक नाटक, साँस्कृतिक कार्यक्रमको आयोजना गर्नू। चेलीबेटी बेचबिखनविरूद्ध घरदैलो अभियान गर्नू। यही कामको प्रभावले म सबैको नजरमा प्रिय बन्न पुगें।
एसएलसी सकियो। रिजल्ट पनि आयो। म फर्स्ट डिभिजनमा पास भएछु। मेरो नर्स बन्ने सपना पूरा हुने भयो। गोडा भुइँमा थिएनन्। घरमा यो खबर सुनाएँ। सबै जना खुसी नै देखिए।
त्यही साँझमैले बाबासँग आग्रह गरें, ‘बाबा, मेरो एसएलसी सकियो। म काठमाडौं गएर नर्स पढ्छु।’
उहाँले भन्नुभयो, ‘किन जानु र काठमाडौं ? तिमी यहीँ बस। तिमीलाई यहाँ सबैले मन पराउँछन्। तिमीले आजसम्म गरेका काममा म औधी खुसी पनि छु। अब मलाई तिम्रो आवाज रेडियोबाट सुन्ने मन छ।’
मेरा मनका गोडा ठनक्कै भाँचिए। दुइटा डुङ्गा नदी किनारमा छन्। एउटा मेरा भित्री चाहनाको र अर्को बाबाको इच्छाले बनेको। म कुन डुंगामा चढेर पारि जाऊँ ?
पुरूष आदेशका अगाडि पोथीको कुरकुरले हार्यो। गाउँकै क्याम्पसमा मानविकी सङ्कायमा भर्ना भएर रेडियोमा काम गर्न थालें। रेडियोमा बोल्दा बाबा त खुसी हुनुभो होला तर मैले कहिल्यै त्यो रेडियोबाट मेरा वेदना सुनाउन पाइनँ। मेरो मन रेडियोझैं बज्दैन, बाबाले कताबाट सुन्नु ? समाजमा त बाबाको रेडियो बज्थ्यो। उहाँलाई सबैले सुन्थे। आफ्नै मान प्रतिष्ठा पनि थियो। म उहाँको खुसी हेर्थें र आफ्नो नर्स बन्ने सपनालाई गीतमा रूपान्तरण गर्न खोज्थें, तर त्यसमा लय कहिल्यै मिलेन।
समय हो। बाबाको पनि थियो सकियो। दाहाल सरको पनि सकिएछ रिटार्यड हुनुभो। मेरो समय भने रिटायर्ड भएन। अझै लालसा बढ्यो, नर्स पढुँ। बाबाकै समयको पर्खाल बनेर दाजु उभियो। मेरो सपनाको कुण्डमा बाढी पसेर लालसका डिल भत्कायो।
मानौं नारीका इच्छा हिलो माटोका डिल हुन्। जसलाई पुरूषको खहरले तुरून्तै भत्काइदिन्छ।
थच्चिने नियति बोकेकाहरूले दगुर्न खोजेको फल। त्यो मेरो काँचो फल धेरैमाथि झुण्डिरहेको देख्थें। बुर्कुन्चेले चन्द्रमा समाउन उफ्रिएझैं, म मेरै मनको आँगनीमा उफ्रिरहें, पछारिइरहें।
त्यही गाउँकै कलेजमा भर्ना भएर पनि सुदूर फल टिप्ने कोशिस भने जारी नै रह्यो।
अर्को लालसाको फल मनभित्र फल्यो किरण। सपनामा पनि फल्यो। बाटोमा पनि फल्यो। दिमाग खाली भयो कि त्यही फल मनमा फलिरहन थाल्यो। थाहा छैन किरणभित्र पनि मेरा मजुरा यसैगरी पलाएका थिए कि थिएनन् ?
त्यो एमएम पास गरेको सर्टिफिकेट यही सिरानको हो। छ महिना भयो होला! त्यो कागज झिकेर पल्टाएको पनि छैन। जहाँ छोरीका सर्टिफिकेटको तयार गर्ने मेलो छ त्यहाँ मेरा सर्टिफिकेटको झमेलाको के प्रयोजन? मेरा सर्टिफिकेटमा जमेको धुलो मैले पुछिनँ एकाएक आँखाबाट आँसु बगे त्यो मात्र पुछे|।
सर्टिफिकेटको धुलो पुछ्नु नपछ्नुसँग छोरीलाई के सरोकार छोरीले मेरा आँसु देख्न सक्थी, त्यसैले पुछ्नुपथ्र्यो|।
किरणतर्फ लक्षित गरेर बजेको मेरो मनको सारंगीको तार त्यो बेला चुँडियो जब बाबाले चोइटे साहुको जेठो छोरो हरिशको तार बजाउन थाले। किरणको सारंगीमा मेरो तार जोडिने ठाउँ नै भएन। चोइटे साहुका अगाडि किरणका बाबा गरिब थिए।
सम्बन्ध जातको यस्तो कुलो हो जहाँ पानी चलाएर चल्न सक्थ्यो, नचलाए सुख्खा हुन्थ्यो। किरण जातको त्यही सुख्खा कुलो थियो।
नारीका मन शायद नाङ्गा गोडा हुन्। पुरूषका प्रतिबन्धमा बारबार ठेस लागिरहन्छ। यहाँ पनि लाग्यो। नसुनिने आवाजले जति वेदना गाए पनि अर्थ नदिने समाजमा मेरा इच्छा घुरानका सियो झैं हराए। म किरणको तार हरिशमा जोड्ने झिनो आशामा एकै छिन चन्चलाएँ।
कस्तो होला हरिश किरण जस्तै ?के उसले मेरो अनुहार हेरेर मन बुझ्ला ?खोई ऊ पनि चोइटे पुरूषको छोरो हो। मेरो मनले पक्का गरेको थिएन। किनभने आरुवखडाको रूखमा लालीगुराँसको कलमी हुन सक्दैन,सक्दैन, सक्दैन।
नारीका इच्छा हरिशको हाँगोमा पनि मुजुराउन सक्दैन। त्यही असम्भवभित्रको सम्भव कल्पनामा सजाएर हरिशको सिन्दूर मैले टाउकोमा थापें। मेरा इच्छाका ढोल बजिरहेका कानमा पञ्चे बाजा पनि बजेकी सुनिनँ।
चोइटेहरूका सहरमा पनि घर हुन्छन्। नर्स बन्ने इच्छा गोरुको थुतुनोमा कसेको पेरुङ्गो जस्तै लगाएर म सहरको हरियाली हेर्न पसें। हरिशसँग बसें। फसें। त्यो धापमा म फस्दै गएँ।
अलि धेरै अहङ्कार चोइटे साहुको, थोरै ठुल्याइँ मेरा बाउको र थोरै ढोङ मेरा दाइको मिसिएझैं लाग्थ्यो हरिशका आदेशमा पनि। घरमा बस्नू। किरम पाउडर मुखमा धस्नू। म साँझ आउँदा गुलाबझैं हाँस्नू। अरू लोग्ने मान्छे देख्दा आँखा ढाक्नू, चुलो जलाउनू, भान्छा चलाउनू, घरलाई पनि आफूजस्तै चिटिक्क पार्नू। यो चपेटामा मेरो नर्सिङ पढ्ने चाहनालाई कहाँ उतार्नु ?
नजान्दानजान्दै छोरी पेटमा बसिछे। मेरा तमाम इच्छालाई खहरेले बाली लतारेझैं त्यही छोरीले मलाई लतारी। सायद, मेरै प्रतिमूर्ति भएर आगामी किरणको खोजीमा ऊ पनि लाग्नेछे।
मेरा मनमा यस्तै कल्पनामात्र आउँथे। मेरा सर्टिफिकेटको पोको फुकाइएन। वात्सल्यको धोको त्यही छोरीमाथि पोखियो। यादै भएन। ऊ कति चाँडै पाँच कक्षा पढी। सायद मेरा इच्छा चोइटिए छोरीको हृदयमा टुसाएको होला ? उसले नर्स बन्ने इच्छा गरी। म जस्तै आमा बन्ने वरदान पाई।
मलाई लाग्छ म को हुँ ? मेरो अस्तित्व के हो ?
