नेपालमा अत्यन्त दुर्लभ मानिएको राज गोमन (किङ कोब्रा) सर्प पछिल्लो समय नेपालको मध्यपहाडी क्षेत्रमा फाटफुट देखिन थालेपछि सर्पसम्बन्धी विज्ञहरूले यसको संरक्षण गर्नुपर्ने भन्दै छलफल सुरू गरेका छन्।
अत्यन्त विषालु प्रजातिको सर्प भए पनि नेपालमा भने यसले मानिसलाई टोकेको जानकारी नभएको विज्ञहरू बताउँछन्। वन्यजन्तु संरक्षणमा काम गर्दै आएका संस्थाहरू; प्रकृतिका साथीहरू काठमाडौं, सर्प संरक्षण समाज, नेपाल र पोखरा महानगरपालिका–२५' ले आइतबार पोखरामा किङ कोब्रा संरक्षणका लागि छलफल कार्यक्रम आयोजना गरे।
सो अवसरमा प्रकृतिका साथीहरू नामक संस्थाका कार्यकारी निर्देशक राजु आचार्यले राज गोमनलाई नचलाउने, नजिस्क्याउने र नजिकमा नजाने हो भने यसबाट बच्न सकिने बताए।
'नेपालमा पाइने ८२ प्रजातिका सर्पमध्ये किङ कोब्रा अत्यन्त कम छ। यसले आहाराका रूपमा अन्य प्रजातिका सर्प खाने गर्छ,' आचार्यले भने, 'कहिलेकाहीँ आफ्नै प्रजातिको सर्प पनि खाने गरेको अनुसन्धानबाट खुल्न आएको छ।'
उनले थपे, 'नेपालको कानुनले यसलाई संरक्षित वन्यजन्तुको सूचीमा राखेको छ। गोमन सर्पले टोकेको हो भने गोमन सर्पकै विषबाट बनाइएको स्नेक एन्टिभेनम भाइल प्रयोग गर्नु राम्रो हुन्छर तर त्यस्तो स्नेक एन्टिभेनम नहुँदा पोलिभलेन्ट लगाउने गरिन्छ। यो लाभदायक भए पनि स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन सक्छ।'
नेपालमा पोलिभलेन्ट नै प्रयोग हुँदै आएको र पोलिभलेन्ट करेत, कमन कोब्रा र दुई भाइपर सर्प प्रजातिको विष सम्मिश्रण गरी तयार पारिने जानकरी सो अवसरमा दिइएको थियो।
सर्पसम्बन्धी विज्ञ ऋषि बरालले नेपालमा २२ सर्प प्रजाति विषालु भएको र विषरहित र विषसहितका गरी नेपालमा ८२ प्रजातिका सर्प सूचीकृत भएको जानकारी दिए। नेपालमा प्रतिवर्ष १२ हजार मानिसलाई सर्पले टोक्ने र तीमध्ये दुई हजार मानिसलाई विषालु सर्पले टोक्ने गरेको तथ्यांक सो अवसरमा विज्ञहरूले दिएका छन्।
'गोमन जस्ता विषालु सर्पले टोक्दा केही मिनेटपछि नै मानिसको शरीरमा विष फैलिएको लक्षण देखापर्छ। बिरामीले आँखा उघार्न सक्दैन। मुख बन्द हुन्छ। मुखबाट जिब्रोबाहिर निकाल्न सक्दैन। पानी निल्न असजिलो हुन्छ। हातखुट्टा तथा मांसपेशी चल्न कठिन। मुखबाट र्याल छाड्ने हुन्छ,' सर्पसम्बन्धी अनुसन्धान गर्दै आएका अभिषेक सापकोटाले भने, 'विषालु सर्पले टोक्ने बित्तिकै बिरामीलाई जतिसक्दो अस्पताल पुर्याउनु पर्छ।'
नेपालकै एक संस्थाको अध्ययनअनुसार सर्पको टोकाइबाट अधिकांश महिला र बालबालिकाको मृत्यु हुने गरेको छ। तराई क्षेत्रमा हरेक एक लाख मानिसमध्ये २२ जनाको सर्पको टोकाइबाट नै मृत्यु हुने गरेको तथ्यांक उक्त अध्ययनले देखाएको छ। सर्पले अधिकांश मानिसलाई घुँडाभन्दा तल्लो भागमा टोक्ने गरेको पनि तथ्यांकमा उल्लेख छ।
विश्वमा हरेक वर्ष २० लाखभन्दा बढी सर्पदंशका घटना हुने गरेको र यीमध्ये ८१ हजारदेखि एक लाख ३८ हजार मानिसले ज्यान गुमाउने गरेको जानकारी कार्यक्रममा दिइएको थियो। नेपालमा पाइने २२ प्रजाति विषालु छन्। तीमध्ये गोमन, राज गोमन, करेत, रुसेल्स भाइपर स्नेक (कर्कट नाग) धेरै विषालु मानिन्छ।
छलफल कार्यक्रममा जिल्ला वन कार्यालय, प्रदेश कार्यालय तथा वन मन्त्रालयका प्रमुख, स्थानीय जनप्रतिनिधि तथा सम्बन्धित संस्थाका प्रतिनिधिको समेत उपस्थिति थियो।
